Fantastyka i Filozofia

ŚWIATY ZAMKNIĘTE, ŚWIATY OTWARTE

Opozycja otwartości i zamknięcia od dawna towarzyszy namysłowi zarówno
fantastycznemu jak i filozoficznemu. Kontrast ten robi się szczególnie ciekawy, jeśli przyłoży się go do konstrukcji całego świata projektowanego przez autora/kę. Światy zamknięte często pojawiały się w utworach fantastycznych: celował w tym zwłaszcza nurt polskiej fantastyki socjologicznej, jak choćby w przypadku całkowicie odizolowanej planety Ksi Janusza A. Zajdla, czy fizycznie zamkniętej przestrzeni w jego „Paradyzji”. Politycznie zamknięte światy
eksplorował w swojej trylogii Edmund Wnuk-Lipiński. Klasyczny opis epistemologicznego zamknięcia zawdzięczamy Orwellowi („Rok 1984”), ale przecież także ten wymiar znajdziemy u pisarzy polskich. Z drugiej strony, o zamkniętych światach i tych, którzy za nie odpowiadali, fantazjowali filozofowie, a najbardziej znaną tego rodzaju fantazją jest „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie” Poppera. Nie zapominajmy jednak o dorobku wieku dziewiętnastego i jego zapędach reformatorskich owocujących takimi zamkniętymi światamijak falanstery Fouriera, czy panopticon Benthama.

Światem zamkniętym jest Mordor, przez który z mozołem brną Frodo i Sam, owo zamknięcie pojawia się jako rama opowieści w historiach o stacjach kosmicznych („Marsjanin”), czy stacjach badawczych („The Thing”). Na swój bardzo szczególny sposób, zamknięta jest Herbertowska Diuna, której pustynność decyduje o nieprzystępności dla reszty kosmosu jednocześnie uzależnionego od jej przyprawowego bogactwa. Wreszcie motyw zamknięcia pojawia się w licznych historiach wykorzystujących motyw pętli czasu (od Lema do „Loopera”).

Z drugiej strony, mamy zaś zamknięcie Platońskiej jaskini, zamknięcie historii (Hegel, Marks, Fukuyama), czy zamknięcie osobistego świata do czasu jego naruszenia przez Innego (Levinas), mamy również Derridiańską praktykę pisania na dwie ręce, czy mówienia „głosem Pana przeciw Panu”, wraz z późniejszym oczekiwaniem na to, co przyjdzie z zewnątrz. Z kolei (niektórzy) konstruktywiści przekonywali nas o poznawczym zamknięciu systemu poznającego, z którego wynika to, że nie może on doświadczyć niczego nowego. Albo mówiąc nieco inaczej, wszystko czego doświadcza, to rozmaite własne stany, które interpretuje jako informacje o otoczeniu. Z kolei nieodległy problem solipsyzmu urósł (przynajmniej w niektórych kontekstach) do jednego z głównych epistemologicznych straszaków w filozofii.
Interesujący w tym kontekście pozostaje również mechanizm otwierania zamkniętego świata, włamywania się do niego, rozbijania zamknięcia. U Zajdla zamknięte światy otwierane są niemal cudownie, za sprawą nagłej, niespodziewanej ingerencji zewnętrznego podmiotu. Analogicznie jak w relacji między życiem Tego Samego i wkroczeniem w nie Innego u Levinasa. Analogiczne bywają objawienia w niektórych utworach Philipa K. Dicka, z okiem na niebie jako ich podstawowym odniesieniem. W Platońskiej jaskini wyjście zawsze już czeka, podobnie jak zewnętrzny świat w „Matrixie”, ale potrzeba w obu przypadkach zewnętrznej, pełnej przemocy ingerencji, aby do wyjścia tego trafić.
Można w tym kontekście postawić szereg pytań: jak skonstruowane są zamknięte światy filozofii i fantastyki? Jak wyobrażamy sobie i definiujemy zamknięcie: jako zamknięcie fizyczne (Paradyzja, statek kosmiczny Ziemia), polityczne, mentalne – spowodowane przemocą, praniem mózgów, mediami masowymi, hedonizmem i rozrywką? Jak wartościowane jest zamknięcie? W jaki sposób dokonuje się zmiana w zamknięciu, jak wyobrażana jest możliwość takiej zmiany w modelach filozoficznych i w fantastycznych opowieściach?
I tradycyjnie: jak wyglądają pokrewieństwa i różnicy pod tym względem między filozofią i fantastyką? Czy obie wyobrażają sobie to samo, lecz przy pomocy innych środków, czy też któraś z tych dziedzin penetruje obszary wyobraźni, niedostępne drugiej, wychodzi poza zamknięty świat wyobraźni „konkurentki”.

Tegoroczna edycja Fantastyki i Filozofii odbędzie się w dniach 19-20.06.2017 z przewodnim hasłem „Światy zamknięte, światy otwarte”. Miejscem obrad będzie tradycyjnie Harmonijka, czyli budynek Wydziału Humanistycznego UMK, ulokowana przy ul. Fosa Staromiejska 1a w Toruniu.
Na zgłoszenia referatów czekamy do 5.06.2017, później zaczynamy układać i porządkować program. Zgłoszenia należy wysyłać na adres:

fifilozofia@umk.pl

Konferencja nie wymaga uiszczania żadnej opłaty konferencyjnej. Przewidywany jest drobny poczęstunek, jednak zapewnienie sobie posiłków oraz noclegów pozostawiamy uczestnikom we własnym zakresie. W razie pytań, organizatorzy chętnie udzielą wszelkich potrzebnych informacji.

PO KATASTROFIE, PO APOKALIPSIE, PO KAPITALIZMIE

Procesy zachodzące w świecie mają to do siebie, że dopóki trwają i funkcjonują
bez zarzutów, są przezroczyste, ukrywają przed obserwatorem część swojego kształtu.
Dopiero rysy pojawiające się na ich szklanym obrazie pozwalają zauważyć
te schowane elementy i wydobyć ich pełną formę. Dlatego najdokładniejsze analizy
najczęściej pojawiają się w dwóch miejscach: tuż przed zakończeniem trwania danego
procesu, kiedy ilość pęknięć, jaka się pojawiła, niechybnie prowadzi już do jego
zagłady; oraz tuż po ustaniu tego zjawiska, kiedy rewolucyjny szał już przygasł
i można spojrzeć na to z perspektywy nowego procesu.
Konferencja, na którą mamy zaszczyt Państwa zaprosić, dotyczy właśnie tych
drugich przypadków – momentów w historii (realnej, fikcyjnej czy prognozowanej)
kiedy to, co mogło pójść nie tak, poszło nie tak, zaś świat pokazuje nam nowe,
naznaczone bliznami oblicze.

Proponowane przez nas trzy działy tematyczne pozwalają poruszyć wiele
problemów, które nurtują współczesne społeczeństwa. W zwrocie „po katastrofie”
mogą się kryć analizy związane z katastrofami ekologicznymi – takimi jak ta
w Czarnobylu (której w tym roku przypada 30-sta rocznica), czy niedawna
w Fukushimie – jak też te związane z kryzysami ekonomicznymi, gospodarczymi,
terrorystycznymi, etnicznymi, wojennymi i całą gamą innych katastrof, których nasz
świat ma nieszczęście doświadczać.

„Po apokalipsie” odsyła nas do popularnej konwencji, w której świat został
dotknięty katastrofą o globalnej skali, jednak jakaś część ludzkości ocalała i próbuje
przetrwać w nowej rzeczywistości. Konwencja ta, choć niektórym może wydawać się
frywolna czy naiwna, oferuje wiele interesujących wyobrażeń owych światów
(nie)możliwych. Jej wartość przejawia się zarówno w doborze tematów,
podejmowanych przez należące do niej dzieła, jak i na umieszczonych w nich próbach
udzielenia odpowiedzi na współczesne lęki.

Wreszcie dział „po kapitalizmie” pozwala dokonać namysłu nad stanem coraz
szerzej krytykowanego, współczesnego kapitalizmu i zastanowić się jak może
wyglądać alternatywa dla systemu przedstawianego jako pozbawiony alternatyw;
niezależnie czy będziemy starali nakreślić jakiś inny model ekonomiczny, czy jedynie
uznamy, że potencjalna zmiana i tak dotknie co najwyżej zewnętrznej formy systemu,
zaś główne dogmaty kapitalistyczne nadal będą obowiązywać.

Tematykę konferencji pragniemy umieścić w przestrzeni rozciągającej się
pomiędzy trzema punktami: (1) pojawiającymi się na obszarze kultury popularnej
wyobrażeniami świata po katastrofie (apokalipsie, kapitalizmie); (2) słynną
wypowiedzią Fredericka Jamesona, iż łatwiej wyobrazić sobie koniec świata niż
koniec kapitalizmu; oraz (3) tezą Immanuela Wallersteina, że znajdujemy się właśnie
w punkcie bifurkacji systemowej, gdy kapitalizm w dotychczasowej formie ulega przekształceniu w inny system.

Dla lepszej intelektualnej koordynacji naszych wysiłków, czysto orientacyjnie
proponujemy poniższą listę referencyjną utworów popkulturowych
(w jak najszerszym sensie), które można poddać analizom:

 Powrót z gwiazd czy Kongres futurologiczny Stanisława Lema oraz jego
felietony
 Powieści Janusza Zajdla i tzw. fantastyka socjologiczna
 Piknik na skraju drogi braci Strugackich wraz z ich trylogią i utworami nimi
inspirowanymi
 Nakręcana dziewczyna Paolo Bacigalupiego
 Seria komiksów The Walking Dead oraz oparty na niej serial i gry
 Droga Cormaca McCarthy’ego
 Gwiazdozbiór psa Petera Hellera
 Filmy i gry z serii Mad Max
 Pseudodokument Nazajutrz
 Serial Ghost in the Shell
 Kantyk dla Leibowitza Waltera M. Millera
 Seria filmów o żywych trupach Georga Romero
 Filmy 28 dni później i 28 tygodni później
 Gry z serii Fallout
 Film Ostatni człowiek na Ziemi (wraz z kolejnymi odsłonami Człowiek Omega
i Jestem Legendą)
 Uniwersum Metro 2033
 Ostatni brzeg – książka i filmy
 Film i serial 12 małp
 Filmy z serii Terminator
 Seria Igrzyska śmierci
 Film Blade Runner
 Powieści i opowiadania Philipa K. Dicka
 Film Seksmisja
 Filmy Piotra Szulkina

Zachęcamy też uczestników do poruszania się po szerokim problemowo
obszarze popkultury i łączenia rozważań z różnych porządków (np. tezy Wallersteina
i współczesne powieści S-F, czy przesiąkające do narracji polityczno-społecznych
terminy z konwencji postapokaliptycznej). W razie wątpliwości dotyczących
przystawania danego zagadnienia do tematyki konferencji prosimy o kontakt
z organizatorami.

Abstrakty nie dłuższe niż 600 słów prosimy przesyłać na adres konferencji:

pokatastrofie@gmail.com

Ostateczny termin nadsyłania abstraktów to 30 maja 2016 roku.
Konferencja nie wymaga uiszczania żadnej opłaty konferencyjnej.
Przewidywany jest drobny poczęstunek, jednak zapewnienie sobie posiłków oraz
noclegów pozostawiamy uczestnikom we własnym zakresie. W razie pytań,
organizatorzy chętnie udzielą wszelkich potrzebnych informacji.