ŚWIATY ZAMKNIĘTE, ŚWIATY OTWARTE
Opozycja otwartości i zamknięcia od dawna towarzyszy namysłowi zarówno
fantastycznemu jak i filozoficznemu. Kontrast ten robi się szczególnie ciekawy, jeśli przyłoży się go do konstrukcji całego świata projektowanego przez autora/kę. Światy zamknięte często pojawiały się w utworach fantastycznych: celował w tym zwłaszcza nurt polskiej fantastyki socjologicznej, jak choćby w przypadku całkowicie odizolowanej planety Ksi Janusza A. Zajdla, czy fizycznie zamkniętej przestrzeni w jego „Paradyzji”. Politycznie zamknięte światy
eksplorował w swojej trylogii Edmund Wnuk-Lipiński. Klasyczny opis epistemologicznego zamknięcia zawdzięczamy Orwellowi („Rok 1984”), ale przecież także ten wymiar znajdziemy u pisarzy polskich. Z drugiej strony, o zamkniętych światach i tych, którzy za nie odpowiadali, fantazjowali filozofowie, a najbardziej znaną tego rodzaju fantazją jest „Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie” Poppera. Nie zapominajmy jednak o dorobku wieku dziewiętnastego i jego zapędach reformatorskich owocujących takimi zamkniętymi światamijak falanstery Fouriera, czy panopticon Benthama.
Światem zamkniętym jest Mordor, przez który z mozołem brną Frodo i Sam, owo zamknięcie pojawia się jako rama opowieści w historiach o stacjach kosmicznych („Marsjanin”), czy stacjach badawczych („The Thing”). Na swój bardzo szczególny sposób, zamknięta jest Herbertowska Diuna, której pustynność decyduje o nieprzystępności dla reszty kosmosu jednocześnie uzależnionego od jej przyprawowego bogactwa. Wreszcie motyw zamknięcia pojawia się w licznych historiach wykorzystujących motyw pętli czasu (od Lema do „Loopera”).
Z drugiej strony, mamy zaś zamknięcie Platońskiej jaskini, zamknięcie historii (Hegel, Marks, Fukuyama), czy zamknięcie osobistego świata do czasu jego naruszenia przez Innego (Levinas), mamy również Derridiańską praktykę pisania na dwie ręce, czy mówienia „głosem Pana przeciw Panu”, wraz z późniejszym oczekiwaniem na to, co przyjdzie z zewnątrz. Z kolei (niektórzy) konstruktywiści przekonywali nas o poznawczym zamknięciu systemu poznającego, z którego wynika to, że nie może on doświadczyć niczego nowego. Albo mówiąc nieco inaczej, wszystko czego doświadcza, to rozmaite własne stany, które interpretuje jako informacje o otoczeniu. Z kolei nieodległy problem solipsyzmu urósł (przynajmniej w niektórych kontekstach) do jednego z głównych epistemologicznych straszaków w filozofii.
Interesujący w tym kontekście pozostaje również mechanizm otwierania zamkniętego świata, włamywania się do niego, rozbijania zamknięcia. U Zajdla zamknięte światy otwierane są niemal cudownie, za sprawą nagłej, niespodziewanej ingerencji zewnętrznego podmiotu. Analogicznie jak w relacji między życiem Tego Samego i wkroczeniem w nie Innego u Levinasa. Analogiczne bywają objawienia w niektórych utworach Philipa K. Dicka, z okiem na niebie jako ich podstawowym odniesieniem. W Platońskiej jaskini wyjście zawsze już czeka, podobnie jak zewnętrzny świat w „Matrixie”, ale potrzeba w obu przypadkach zewnętrznej, pełnej przemocy ingerencji, aby do wyjścia tego trafić.
Można w tym kontekście postawić szereg pytań: jak skonstruowane są zamknięte światy filozofii i fantastyki? Jak wyobrażamy sobie i definiujemy zamknięcie: jako zamknięcie fizyczne (Paradyzja, statek kosmiczny Ziemia), polityczne, mentalne – spowodowane przemocą, praniem mózgów, mediami masowymi, hedonizmem i rozrywką? Jak wartościowane jest zamknięcie? W jaki sposób dokonuje się zmiana w zamknięciu, jak wyobrażana jest możliwość takiej zmiany w modelach filozoficznych i w fantastycznych opowieściach?
I tradycyjnie: jak wyglądają pokrewieństwa i różnicy pod tym względem między filozofią i fantastyką? Czy obie wyobrażają sobie to samo, lecz przy pomocy innych środków, czy też któraś z tych dziedzin penetruje obszary wyobraźni, niedostępne drugiej, wychodzi poza zamknięty świat wyobraźni „konkurentki”.
Tegoroczna edycja Fantastyki i Filozofii odbędzie się w dniach 19-20.06.2017 z przewodnim hasłem „Światy zamknięte, światy otwarte”. Miejscem obrad będzie tradycyjnie Harmonijka, czyli budynek Wydziału Humanistycznego UMK, ulokowana przy ul. Fosa Staromiejska 1a w Toruniu.
Na zgłoszenia referatów czekamy do 5.06.2017, później zaczynamy układać i porządkować program. Zgłoszenia należy wysyłać na adres:
fifilozofia@umk.pl
Konferencja nie wymaga uiszczania żadnej opłaty konferencyjnej. Przewidywany jest drobny poczęstunek, jednak zapewnienie sobie posiłków oraz noclegów pozostawiamy uczestnikom we własnym zakresie. W razie pytań, organizatorzy chętnie udzielą wszelkich potrzebnych informacji.